Tua 2,500 o flynyddoedd yn ôl, mewn lleoliadau amlwg ar ben bryniau ar draws Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy, roedd cymunedau’n adeiladu pentrefi gydag amddiffynfeydd o’u hamgylch. Roedd y bobl yn byw mewn tai crwn wedi’u gwneud o bren, a oedd yn cael eu gwarchod gan ragfuriau’r cafnau a’r ffosydd. Roeddent yn byw, caru ac yn marw, yn ffarmio, adeiladu, cyfnewid, ymladd ac yn dathlu o fewn muriau’r pentrefi hyn. Bu pobl yn byw yn rhai o’r pentrefi hyn am gannoedd o flynyddoedd cyn eu gadael yn yr oesoedd canol, fel y safle yn Ninas Bran. Fe wnaeth y tirwedd gymryd drosodd mewn lleoliadau eraill, a rhai ohonynt ond wedi cael eu hailddarganfod yn ddiweddar.

Ond mae’r ystod anhygoel o fryngaerau Oes yr Haearn yn un o’r tirweddau hanesyddol pwysicaf yng Nghymru, ac mae bob un ohonynt yn hyfryd ac yn gyfoethog mewn traddodiad hynafol.

Er na wyddom lawer am sut roedd y bryngaerau hyn yn cael eu defnyddio, na sut maent yn perthyn i’w gilydd, mae llawer o waith ymchwil wedi’i wneud mewn perthynas â nhw, i gadw a chynnal eu treftadaeth, i wella mynediad ac adfer y rhostir, ac i’w hailgysylltu nhw gyda’r cannoedd ar filoedd o ymwelwyr sy’n ymweld â’r Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol, rhai ohonynt nad ydynt yn ymwybodol o arwyddocâd eu cyrchfan.